1. Podatek od towarów i usług (VAT)

Status podatkowy upadłego przedsiębiorcy

W zakresie skutków postępowania upadłościowego dla rozliczeń z tytułu VAT wskazać należy, że ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy nie wpływa na jego status podatkowy – na skutek ogłoszenia upadłości przedsiębiorca nie przestaje być podatnikiem VAT (innymi słowy – ogłoszenie upadłości nie oznacza automatycznie zaprzestania wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu – w toku postępowania upadłościowego podatnik może wykonywać czynności podlegające opodatkowaniu). Czynnością opodatkowaną podatkiem od towarów i usług jest m.in. sprzedaż składników majątku upadłego podatnika (z wyjątkiem sprzedaży wierzytelności, które nie zostały przez upadłego wcześniej nabyte w ramach prowadzonej działalności gospodarczej w zakresie obrotu wierzytelnościami). Jednocześnie, w związku z wprowadzeniem zarządu syndyka, staje się on uprawnionym do działania w imieniu upadłego przedsiębiorcy, w zakresie określonym przepisami prawa upadłościowego.

Ulga na złe długi

W kontekście postępowań upadłościowego i restrukturyzacyjnego nie sposób pominąć zagadnienia tzw. ulgi na złe długi, wprowadzonej ustawą o podatku od towarów i usług. W ramach tej ulgi, podatnik może skorygować podstawę opodatkowania oraz podatek należny z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług na terytorium kraju w przypadku wierzytelności, których nieściągalność została uprawdopodobniona, tj. wierzytelność nie została uregulowana lub zbyta w jakiejkolwiek formie w ciągu 90 dni od dnia upływu terminu jej płatności określonego w umowie lub na fakturze.

Do października 2021 r. skorzystanie z tzw. ulgi na złe długi nie było możliwe w przypadku kiedy dłużnik w momencie dokonania dostawy towaru/wyświadczenia usługi lub w momencie dokonania korekty był w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego, postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji. Obecnie warunki te zostały uchylone i tym samym zastosowanie ulgi uwarunkowane jest jedynie statusem VAT wierzyciela (podatnik VAT czynny) oraz dochowaniem terminu 3 lat od daty wystawienia faktury dokumentującej wierzytelność.

Jednocześnie, w przypadku nieuregulowania należności wynikającej z faktury dokumentującej dostawę towarów lub świadczenie usług na terytorium kraju w terminie 90 dni od dnia upływu terminu jej płatności określonego w umowie lub na fakturze, dłużnik jest obowiązany do korekty odliczonej kwoty podatku wynikającej z tej faktury, w rozliczeniu za okres, w którym upłynął 90 dzień od dnia upływu terminu płatności określonego w umowie lub na fakturze. Obecnie, przepis ten znajduje zastosowanie również do dłużnika pozostającego w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego, postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji.

2. Podatki dochodowe

Umorzenie zobowiązań – konsekwencje podatkowe u dłużnika

Co do zasady, umorzenie zobowiązania związanego z działalnością gospodarczą powoduje u dłużnika powstanie przychodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Od powyższej zasady istnieją wyjątki – do przychodów podlegających opodatkowaniu nie zalicza się kwot stanowiących równowartość umorzonych zobowiązań, w tym także z tytułu pożyczek (kredytów), jeżeli umorzenie zobowiązań jest związane z postępowaniem restrukturyzacyjnym lub postępowaniem upadłościowym.

Otwarcie postępowanie restrukturyzacyjnego nie wpływa na bieżące rozliczenia podatkowe, w tym na naliczanie odpisów amortyzacyjnych przez dłużnika. Dopiero ogłoszona upadłość i związane z tym zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej wyłączają prawo do naliczania amortyzacji.

Możliwość zaliczenia wierzytelności do kosztów uzyskania przychodu

Zarówno postępowanie upadłościowe, jak i restrukturyzacyjne dają wierzycielowi w określonych przypadkach możliwość zaliczenia nieściągalnych należności do kosztów uzyskania przychodu – jako wierzytelność nieściągalna lub jako odpis aktualizujący – przy spełnieniu odpowiednich warunków.

Zgodnie z przepisami ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, za koszt uzyskania przychodu uznaje się wierzytelności nieściągalne w przypadku w części, w jakiej uprzednio zostały zarachowane do przychodów należnych i których nieściągalność została udokumentowana postanowieniem sądu o:

1. a) oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów, lub
2. b) umorzeniu postępowania upadłościowego, jeżeli zachodzi okoliczność wymieniona w lit. a, lub
3. c) zakończeniu postępowania upadłościowego.

Za koszt uzyskania przychodu uznaje się również odpisy aktualizujące wartość należności, określone w ustawie o rachunkowości, od tej części należności, która była uprzednio zaliczona do przychodów należnych, a ich nieściągalność została uprawdopodobniona, tj. zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne lub został złożony wniosek o zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu, o którym mowa w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne, lub zostało wszczęte postępowanie ugodowe w rozumieniu przepisów o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków.

Co do zasady z kosztów uzyskania przychodu wyłączyć należy wierzytelności umorzone, z wyjątkiem wierzytelności lub jej części, które uprzednio zostały zarachowane jako przychody należne – do wysokości zarachowanej jako przychód należny. Wyjątkiem w tym zakresie jest możliwość uznania za koszty uzyskania przychodu umorzonych kredytów (pożyczek) bankowych, w tym nabytych wierzytelności banku hipotecznego, jeżeli ich umorzenie jest związane z postępowaniem restrukturyzacyjnym (w przypadku osób fizycznych – z postępowaniem restrukturyzacyjnym i upadłościowym).

Ulga na złe długi w podatku dochodowym

Możliwość zmniejszenia podstawy opodatkowania, mająca na celu przeciwdziałanie nadmiernym opóźnieniom w zapłacie wierzytelności, przewidziana została również w ustawach o podatkach dochodowych. Jednakże, ulga ta nie znajduje zastosowania, w przypadku kiedy dłużnik na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego dzień złożenia zeznania podatkowego jest w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego, postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji.