Nadzorca układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu (PZU) działa na podstawie zawartej z dłużnikiem umowy o sprawowanie nadzoru nad przebiegiem postępowania. Umowa ta – jak już powiedziano – ma charakter umowy zlecenia. Jest to zatem umowa starannego działania, oparta na zaufaniu partnerów.
Umowę taką każda z jej stron możne rozwiązać z powodów wskazanych w niej samej (o ile wskazanie takie nastąpiło) albo wypowiedzieć, korzystając z ogólnych przepisów Kodeksu cywilnego o zleceniu. O ile można wyłączyć możliwość wypowiedzenia takiej umowy bez ważnego powodu, o tyle nie można zrzec się z góry uprawnienia do wypowiedzenia umowy z ważnych powodów (np. działania przez nadzorcę na szkodę dłużnika, skutkującego utratą zaufania; brak zapłaty przez dłużnika wynagrodzenia nadzorcy układu).
Kwestia rozliczeń stron w przypadku rozwiązania umowy o nadzór nad przebiegiem postępowania może być uregulowana w niej samej. Jeśli umowa nie zawiera regulacji w tym zakresie, wówczas wchodzą w grę zasady ogólne, tj.:
- jeżeli wypowiedzenia dokonuje dłużnik, powinien uiścić nadzorcy jego wydatki oraz część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie umowy nastąpiło bez ważnego powodu, nadzorca może dodatkowo zażądać od dłużnika naprawienia szkody;
- w przypadku wypowiedzenia ze strony nadzorcy, wówczas – jeżeli wypowiedzenie uzasadniają okoliczności leżące po stronie dłużnika albo niezależne od stron, a powodujące, że nadzorca nie podejmuje się dalszego wykonywania umowy – nadzorcy należy się zwrot wydatków i częściowe rozliczenie wynagrodzenia, odpowiadające dotychczasowym czynnościom; w razie wypowiedzenia dokonanego przez nadzorcę bez ważnego powodu, dłużnik może dodatkowo zażądać od nadzorcy naprawienia szkody.
Szczególną sytuacją, z kategorii ważnych powodów, uzasadniających rozwiązanie umowy z nadzorcą jest złożenie przez niego wadliwego sprawozdania, dołączanego do wniosku dłużnika o zatwierdzenie układu. Otóż, jeżeli sprawozdanie nadzorcy układu nie spełnia wymogów ustawowych, sąd wzywa nadzorcę do jego uzupełnienia lub poprawienia w terminie tygodnia pod rygorem zawiadomienia dłużnika. Po bezskutecznym upływie tygodniowego terminu, sąd informuje dłużnika, że nadzorca układu nie uzupełnił lub nie poprawił sprawozdania. Dłużnik wówczas może rozwiązać umowę z dotychczasowym nadzorcą i zawrzeć umowę z innym, który złoży poprawione lub uzupełnione sprawozdanie w terminie dwóch tygodni od dnia poinformowania dłużnika, a to wszystko pod rygorem zwrotu wniosku o zatwierdzenie układu.
Wygaśniecie umowy z nadzorcą układu
Umowa z nadzorcą układu wygasa w przypadku cofnięcia mu licencji lub zawieszenia go w prawach doradcy restrukturyzacyjnego oraz w przypadku jego śmierci lub utraty przez niego pełnej zdolności do czynności prawnych.
Umowa wygasa również w przypadku, gdy w terminie dwóch tygodni od dnia zawarcia z dłużnikiem umowy o nadzór nad przebiegiem postępowania, nadzorca nie zawrze umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.
Należy przyjąć, że w przypadku wygaśnięcia umowy o nadzór nad przebiegiem postępowania, nadzorcy należy się zwrot dotychczas poniesionych wydatków oraz częściowe rozliczenie wynagrodzenia, odpowiadające czynnościom dotychczas zrealizowanym.
W przypadku wygaśnięcia umowy o nadzór nad przebiegiem postępowania dłużnik, o ile zainteresowany jest dokończeniem PZU, może i powinien niezwłocznie zawrzeć umowę z nowym nadzorcą, w celu dalszego pełnienia przez niego funkcji nadzorcy układu.
Na marginesie można zauważyć, że o ile według aktualnego stanu prawnego, wierzyciele nie mają wpływu na zmianę nadzorcy układu w PZU, to sytuacja ta ulegnie zmianie wraz z wdrożeniem przez Polskę unijnej dyrektywy o restrukturyzacji zapobiegawczej – tzw. dyrektywy „drugiej szansy”, która przewiduje wprowadzenie możliwości wystąpienia wierzycieli o zmianę nadzorcy układu.